EIN FESTE BURG IST UNSER GOTT

J.S. Bach 

Geachte lezer,

In recordtijd heb ik een gedichtencyclus geschreven. Hugo Claus stond bekend om sneller te schrijven dan zijn verbeelding, maar ik vermoed dat ik hem in snelheid gepakt heb. 

De cyclus zal ik niet op dit artikel laten volgen, al is het mogelijk dat na mijn dood hij op een of andere wijze alsnog het oog van Vlaanderen en de omliggende landerijen bereikt. Wat ik bij deze wel doe is de reden van de compositie geven en duiden. 

Welnu, een goede vriendin heeft op de Vooropening van de Boekenbeurs een boek over J.S. Bach gekocht. Niet het ‘prachtige portret’ dat John Eliot Gardiner schreef en in 2013 verscheen, BACH – Muziek als een wenk van de hemel, maar een introductieboek voor de leek. Wat geen oneer is. De goede lezer begint in het geval van James Joyce niet met diens Ulysses, maar met Dubliners. Om vervolgens naar Een portret van de kunstenaar als jongeman te grijpen. Eenmaal daarmee klaar is hij in staat om zijn meest beroemde boek te lezen en het niet na een paar bladzijden in de pronkkast naast Robert Musil, Marcel Proust en Laurence Sterne te zetten, tot het einde der dagen.  

Monogram J.S. Bach - eigen ontwerp 

Zoals het mijn gewoonte is dook ik de geschiedenis in, met Bach aan mijn zij, en kwam terecht bij de cantate Ein feste Burg ist unser Gott [BWV – 80]. Het is niet Bachs beste cantate, daarvoor is hij te pompeus en te pathetisch. De intimiteit die Bach kon bereiken - zelfs met een groot koor en alle instrumenten die voorhanden zijn - ontbreekt in deze compositie. Hij moet er zelf niet geheel tevreden over zijn geweest. De cantate is geschreven in 1727, in 1728 en opnieuw door de hervormingsmachine gehaald in 1740. 

Maar, wat ook, de cantate is, in eender welke versie, niet geschreven om de ziel te beroeren, eerder om het hart te verwarmen. De gelegenheid vroeg er ook naar. Er kwam voor de protestantse Thomaskirche van Leipzig, waar Bach cantor was, een feestdag aangefietst. Daar hoorde dus een feestgezang bij. Wat Kerstdag voor de katholieken is, is Hervormingsdag voor de protestanten. Die dag valt op 31 oktober 1517.

De geschiedenis wijst die dag aan als het begin van de Reformatie, en slaat op de avond voor Allerheiligen toen Maarten Luther zijn 95 stellingen tegen de aflatenhandel van het paapse Rome op de poort van de kerk van Wittenberg spijkerde. Wat een fabeltje is. De werkelijkheid is geheel anders. Hij publiceerde ze gewoon, als geschrift. Maar het feit dat ze geschreven werd, heeft zulke ingrijpende invloed gehad op de westerse cultuur, dat die dag het tot feestdag heeft geschopt. Nu nog wordt in elke protestante kerk Ein feste Burg, geheel of ten dele, op 31 oktober uitgevoerd en gezongen. Dit jaar is 31 oktober voor de protestanten daarenboven een allerheiligste feestdag. De reformatie, dankzij Luther, is precies 500 jaar geleden begonnen. 

Maarten Luther 

Tevens aardig om weten is dat Bach in de derde, vierde en vijfde beweging een duiveluitdrijving verwerkt. De duivel in de persoon van Satan. Maar is Satan voor Bach [en Luther] de gevallen aartsengel? Nee, hij is voor de protestanten de Roomse kerk.
Luther moet een gezellige kerel zijn geweest, gezien zijn conflicten met zowat iedereen die zijn theologisch vermogen betwistte. Eenmaal hij van de paus de eretitel Ketter kreeg was hij niet alleen in Duitsland maar in zowat alle kerken en universiteiten de geslagen hond. De theologen van de Brabantse universiteit, paapse knapen in overdrive, noemde hij ‘De ezels van Leuven’. Hij liet ook zijn haar groeien. Je zou hem zo gezien ook de peetvader van de hippies kunnen noemen. Niet zo vreemd. Hippies zijn in wezen protestanten. 

Tot slot even Bach, Luther en deze simpele knaap met elkaar verbinden. Bach ging voor de teksten van de acht delen te rade bij verschillende tekstschrijvers én Luther. De cantate is genoemd naar een gebed dat Luther schreef en er muziek bij componeerde, want, verrassing! voor wie Luther enkel ziet als een augustijner broeder die de priesterwijding had gehad – hij was een gelegenheidscomponist. Zowat de eerste godsman die de eredienst in de volkstaal wilde houden. Om dat ingang te doen vinden schreef hij passende gebeden in een Duits dat zelfs de analfabeet begreep, kwestie van het makkelijk uit het hoofd te kunnen leren. En te zingen.
Bach heeft het gebed en de muziek van Maarten Luther overgenomen voor de eerste en de laatste beweging, maar die flink naar zijn hand gezet.
Weer eens blijkt hoe kunstenaars met elkaars veren gaan lopen.
Ook ondergetekende is niet vrij van zonden. Zijn gedichtencyclus telt evenveel gedichten als de cantate delen kent [8]. Wat meer is, elk gedicht ontleent één versregel, in de oorspronkelijke taal, uit het parallelle deel. 

Toegift: Ook Paul van Ostaijen was blijkbaar in de ban van deze cantate. 

Grafsteen Paul van Ostaijen - beeldhouwer Oscar Jespers 

In HULDEGEDICHT AAN SINGER verwerkt hij de titel. Hij schreef het nadat de schilder Floris Jespers een naaimachine voor zijn vrouw gekocht had. Het gedicht volgt op deze brief. Zoeken maar. Naar de titel, én de fout.

Met vriendelijke groet,

guido lauwaert

HULDEGEDICHT AAN SINGER

Slinger

       Singer

             naaimasjien

Hoort

    Hoort

       Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht

Wat

   Wat

jawel

   Jespers Singer naaimasjien

hoe zo

   jawel

       ik zeg het u

       Floris Jespers heeft een Singernaaimasjien gekocht

Waarom

       waardoor

               wat wil hij

Jawel

    hij zal

          hoe zo

               Circulez

                       want

  SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE

de beste

        waarom

              hoe kan dat

                      wie weet

                              alles is schijn

Singer en Sint Augustinus

Genoveva van Brabant

                      bezit ook een Singer

                                  die Jungfrau von Orleans

Een Singer?

jawel

jawel jawel jawel ik zeg het u een Singer

versta-je geen nederlands mijnheer

Circulez

      Bitte auf Garderobe selbst zu achten

ik wil een naaimasjien

iedereen heeft recht op een naaimasjien

ik wil een Singer

iedereen een Singer

Singer

         zanger

                   meesterzangers

                                 Hans Sachs

heeft Hans Sachs geen Singermasjien

waarom heeft Hans Sachs geen Singer

Hans Sachs heeft recht op een Singer

Hans Sachs moet een Singer hebben

Jawel

         dat is zijn recht

              Recht door zee

                    Leve Hans Sachs

                          Hans Sachs heeft gelijk

hij heeft recht op

  SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE

alle mensen zijn gelijk voor Singer

Circulez

een Singer

Panem et Singerem

Panem et Singerem    Panem et Singerem    Panem et Singerem

                   et Singerem et Singerem

Ik wil een Singer

wij willen een Singer

wij eisen een Singer

wat wij willen is ons recht

                        ein fester Burg ist unser Gott

Panem et Singerem    Panem et Singerem    Panem et Singerem

                   et Singerem et Singerem

Waarom

      hoe zo

            wat wil hij

                       wat zal hij

Salvation army

Bananas atque Panama

                de man heeft gelijk

                hij heeft gelijk

gelijk heeft hij jawel

                                jawel

                                               jawel

                                                              waarom

                                                              wie zegt dat

                                                              waar is het bewijs

               jawel hij heeft gelijk

Panem et Singerem               Panem et Singerem              Panem et Singerem

                                Singerem Singerem

SINGERS NAAIMASJIEN IS DE BESTE