JAN FABRE FIETST

t

De nieuwste productie van de man die de wolken meet is, naar zijn aard gemeten, bescheiden. Wat hem siert. Wie het kleine… et cetera. Maar tevens een noodzakelijk goed. 

Het hele lichaam is het stemgeluid [*]
Nachtschrijver is de auteur uit zijn nacht gehaald en op het podium gezet. Het publiek kijkt retrograde mee over zijn schouders naar het creatieproces. De stemmen van Tiny Bertels, Gene Bervoets en Clara Cleymans vertolken de man, de kunstenaar en de vrouw in Jan Fabre. Stef Kamil Carlens heeft het zoemen van het brein in muziektaal omgezet. Samen met enkele liedjes die Jan Fabre dierbaar zijn – en vermoedelijk tijdens het schrijven langs zijn binnenblik passeerden – is Nachtschrijver een tedere, intieme ervaring geworden. Voor wie Jan Fabre genegen is, is door de productie de band nog steviger geworden. 

Is niet alle theater een preparatie op de dood
De titel van de voorstelling zegt veel, maar nog meer door de projectie ervan bij de intrede van het publiek. Hij is in twee woorden gesplitst die netjes onder elkaar staan. Geen koppelteken. Zowel ‘NACHT’ als ‘SCHRIJVER’ zijn evenwaardig. Verwant. Een ééneiige tweeling. Zwart op wit. Drie schragentafels met glazen blad, evenveel stoelen op een zoutvlakte. De toeschouwer proeft het zout op de tong van de kunstenaar, maar evenzeer van de drie declaranten, zij die getuigenis afleggen hoe Jan Fabre door zijn oeuvre gefietst is. Met als centrale begrip: de dood. 

Elke mens begint zijn leven als vrouw
Al is seks nooit ver weg. Want is seks niet begin, midden en slot van het leven? Het leven is om te beginnen het resultaat van een seksuele daad, met de vrouw als de voedster van het zaad. Tijdens zijn leven bedrijft de mens seks: een man met een vrouw, een vrouw met een man, een man met een man, een vrouw met een vrouw, of slaat de hand aan zichzelf. Hoeveel mensen komen er niet klaar aan het eind van het laatste levensuur? Jan Fabre shockeert niet met de samenzang van seks en dood, met het leven als echo-tenor. Hij streelt ze, wekt ze, opdat ze na de nacht de dag aankunnen. Maakt van het leven en de dood de oevers van de Styx. Verhuist ze van de verbeelding naar de pen en van de pen naar het toneel; in de woorden van Jan Fabre: Dit is de plek / die beide oevers / duidelijk maakt / dat ze niet zonder elkaar kunnen// 

Hier sta ik / voor de sprong / in het onbekende
Nachtschrijver is een selectie uit de dagboeken en de producties van Jan Fabre van 1978 tot heden. Sleutelpassages, als het ware, aan elkaar gesmeed tot een zelfstandige productie met behulp van de inwonende dramaturgen van Fabre’s Malpertuus, Troubleyn. Snit en naad zijn nauwelijks te zien. Wat de waarde van de productie slechts verhoogt. Die nog hoger wordt door de inbreng van de drie declaranten, in de programmafolder acteurs genoemd. Wat ze ook zijn, maar in deze voorstelling staat hun talent ten dienste van de voordracht. Tiny Bertels als een rechter die een proces voorzit – zoekt naar oorzaak, bezwarende en verzachtende omstandigheden tegen elkaar afweegt, en tot slot vonnis velt. Schuld eist boete. Gene Bervoets als de anarchist die chaos in de orde zoekt [wat is er heerlijker dan chaos?], de schrijver bij nacht verbeeldt en de regisseur bij dag. Clara Cleymans als de intimus, de geest van Fabre, want is het denken niet een vrouwenlichaam? Zonder te koketteren, maar verfijnd, het kleine als grote, vertolkt zij le pouvoir de la tendresse van de kunstenaar. 

Ik wil alleen vechten tegen reuzen
Al moet dat vechten niet letterlijk genomen worden. Fabre’s vechten is denkbeeldig slag leveren ten bate van de kunst, de schoonheid en de vrijheid. Daar is hij met deze bescheiden maar heerlijke productie ten volle in geslaagd. De slottekst is het orgelpunt, die de hele compositie verklaart. André Breton en Paul Éluard worden opgeroepen, samen met de acteur Gérard Philppe, naar wie het theater is genoemd waar het gezelschap van Fabre optreedt. Voor hen worden op zijn verzoek drie stoelen vrijgehouden Want – laatste zin van de slottekst: ‘De doden houden mij in het oog’. 

Envoi 

Diep doordringend in de geest en het hart van de toeschouwer – er hing een gewijde stilte in de zaal – en puntgaaf op het juiste moment klonk het lied van The Doors, The end. We, het publiek, werden het verleden in geslingerd, het verleden dat het heden en de toekomst maakt, en kwamen terecht in Heart of Dearkness en Apocalypse now van... 

guido lauwaert
gent, 2016-11-04

* de titels – op de laatste na – zijn markante gedachten van de voorstelling 

NACHTSCHRIJVER – Jan Fabre: teksten, regie en scenografie – Miet Martens & Sigrid Bousset: dramaturgie – Tiny Bertels, Gene Bervoets & Clara Cleymans: acteurs – Stef Kamil Carlens: muziek – Troubleyn: productie – www.troubleyn.be: info, speellijst & tournee.