ONDERWORPEN

Foto Phile Deprez 

Vorige week ging de laatste productie van de intendant van NTGent, Johan Simons, in première. Een point finale in mineur.

Zo sterk als Platform was, zo zwak is Onderworpen. Beide producties vormen een tweeluik. Niet enkel omdat ze bewerkingen zijn van een roman van auteur Michel Houellebecq, maar dezelfde boodschap inhouden: het verval van de Christelijke cultuur en het oprukken van de Islamitische. 

Tussenvoegsel 1: Heel wat critici in binnen- en buitenland spreken van de dood van de Christelijke natuur, wat uiteraard niet waar is. De dood van een cultuur is een cultuur die niet meer bestaat. Goed voorbeeld is de Egyptische, uit het Oude Rijk. De Christelijke cultuur heeft het stadium van decadentie bereikt, een paar stappen verwijderd van de dood. 

Breekt de Islamitische cultuur definitief door aan het einde van Platform [2002], middels een bomaanslag, in Onderworpen is de terreurtijd gepasseerd en heeft die cultuur op democratische wijze de Christelijke van de troon gestoten. De nieuwe grote baas van Frankrijk is een Moslim. Wat zich vervolgens afspeelt is de bekering van de culturele en wetenschappelijke elite tot de Islam. Eenmaal zij bekeert is volgt het volk vanzelf en wie zich niet schikt is een vogel voor de kat. Hij wordt een marginaal, een zwerver, een bedelaar, een uitgestotene. 

Foto Phile Deprez 

In Onderworpen wordt die evolutie treffend geschetst door een professor [François = Jan Modaal van Frankrijk] die zich weigert te bekeren en daardoor zijn job – via een riante uitstapbonus – verliest, zich verbitterd terugtrekt in een Frans dorp – niet eens te vinden op een Michelinkaart – en op een fatalistische toon terugblikt op de machtsovername. De verveling slaat echter toe en hij keert terug naar de Sorbonne. Zijn terugkeer raakt bekend en bereikt het rectoraat met aan het hoofd een Islamitische rector. 

De man weet het ijs tussen hem en de banneling te breken, warm te maken om de gerenommeerde professor te overhalen zijn leerstoel weer in te nemen – dat is goed voor het imago van de universiteit. De enige voorwaarde die hij stelt is dat zijn poulain een Islambroeder wordt. Schoorvoetend zet hij de stap en wordt opnieuw aangesteld. Het fatalistische toontje blijft aangehouden, meer dan een schijnislamiet zal hij niet zijn. Maar dat was hij al als Christen. Dus, wat is het probleem?
Het fatalisme bereikt zijn hoogtepunt middels de voorwaardelijke wijs van het laatste [korte] hoofdstuk van de roman, waarvan een fragment als voorbeeld volgt. 

Tussenvoegsel 2: Een paar maanden later zou het nieuwe collegejaar beginnen en zouden er natuurlijk studentes zijn – knap, gehoofddoekt, timide. Ik weet niet hoe de informatie over de bekendheid van de docenten rondging onder de studentes, maar die informatie ging rond, altijd al, en ik had niet het idee dat er echt iets was veranderd. Elk van die meisjes, hoe knap ook, zou blij en trots zijn als ze door mij werd uitverkozen, en vereerd dat ze mijn sponde mocht delen. Ze zouden de liefde waard zijn; en ik zou die liefde weten te tonen. 

Johan Simons en zijn team hebben de aanslag in Platform van achter [in het boek] naar voor [in de toneelbewerking] gehaald. Wat volgt op het toneel is een terugblik aan wat er voorafging. Een schitterende vondst. De toeschouwer moest niet afwachten wat het gevolg zou zijn van het verval van de Christelijke waarden, het kon zijn aandacht richten op de oorzaak ervan, wat voor een hoogwaardige spanning zorgde. 

Tussenvoegsel 3: Identieke truc wordt gebruikt in de detectivefilm van Alfred Hitchcock uit 1972, Frenzy. Het publiek weet al vroeg wie de moordenaar is, maar de wijze waarop hij de boel verknoeit, tracht te herstellen en de wijze waarop hij door de rechercheur ontmaskerd wordt, voeden de spanning. Een horrorfilm buiten categorie. 

Foto Phile Deprez 

In Onderworpen wordt de lijn van de roman aangehouden. Als toneelvorm verzwakt het de actie. De toeschouwer ondergaat het verhaal maar ervaart geen spanningsmoment. De zwakte van deze productie zit hem in de bewerking. Geen verbeelding. Voorspelbaar. Risicoloos. Je moet niet eens het boek gelezen hebben om de voorstelling vervelend te vinden.

De verhaallijn van Onderworpen is rechtlijnig. Schijn. Onder de rechte lijn liggen heel wat reflecties op de persoonlijke relatie van de professor, de ik-figuur – dus de auteur Michel Houellebecq, tot het gebeuren. Ze zijn in de bewerking verdwenen, of zo goed als. De enige reflecties zijn deze op wat voorvalt en de verhoudingen tussen de personages onderling. De zijwegen zijn gesneuveld, terwijl net zij de hoofdlijn weelde en waarde geven. Het is duidelijk dat de bewerking werd gemaakt en de regie uitgevoerd toen de tribulaties bij het NTGent gezelschap vaste vorm kregen. Dat heeft zijn sporen nagelaten. Dramaturg Koen Haagdorens, bewerker Jeroen Versteele noch regisseur Johan Simons mankeerden het [NTGentse] heilig vuur. De inbreng van Chokri Ben Chikha als tweede regisseur heeft voor een lichte speelsheid gezorgd, maar essentieel niets bijgebracht. Het is zoals de hulp inroepen van een tweede arts om de patiënt alsnog te redden. Kortom, het boek is beter dan de film, excuus, de voorstelling. 

Over de acteurs: Steven Van Watermeulen [de professor] speelt zeer goed, al valt hij – wegens een verwaarlozing van de acteursregie, wat al te vaak terug op puberaal bekkengetrek, schele ogen en stemverbuigingen uit zijn beginperiode als acteur. Marijke Pinoy speelt onder haar niveau, Zouzou Ben Chikha levert aardig werk – hij is nog jong, Sara De Bosschere is niet om aan te zien – heeft geen sexappeal, als lustobject dus miscast en haar stem mist vibrato in de zang. Ronduit briljant echter is Mourade Zeguendi [de rector]. Wat een acteur! Wat een vaardig, organisch spel. De man verdient een internationale carrière. 

Tussenvoegsel 4: Mourade Zeguendi draagt deze productie zoals Orson Welles [Harry Lime] The Third Man, hoewel Welles maar kort over de helft opduikt en een beperkt aantal scènes heeft. 

Tot slot nog dit: Platform|Onderworpen is een tweeluik: aan te raden valt om Onderworpen ten volle te begrijpen, beide voorstellingen te zien. Waar de ene voorstelling eindigt met een bouwval, begint de andere. Tot aan het slot, wanneer een begin gemaakt wordt met de opruiming. 

Tussenvoegsel 5: De aanslagen van januari 2015 in Parijs gebeurden een paar weken voor de roman Onderworpen verscheen. Beide feiten hebben een grote invloed op het succes van Marine Le Pen. Niet zozeer haar gedrag heeft haar succes beïnvloed, dan wel de angst om een Islamitische overheersing. Of hoe oorlog en kunst een zeer grote invloed hebben op het maatschappelijk leven, in het bijzonder in combinatie met elkaar. Geen Michelangelo zonder de oorlogen van de Renaissancepausen. 

guido lauwaert
gent, 2017-05-07 

ONDERWORPEN [SOUMISSION] ***
Auteur: Michel Houellebecq
Bewerking: Jeroen Versteele
Dramaturgie: Koen Haagdorens
Regie: Johan Simons & Chokri Ben Chikha
Productie: NTGent
Info & docu: www.ntgent.be