OVER HET ONTSTAAN VAN DE LANTAARNPAAL

Finlay McGregor gooit een paal 

Eerst was er de paal.
Hij was zo geliefd dat hij het bracht tot belangrijkste gebruiksvoorwerp van een sporttak en er ook zijn naam aan gaf, het paalwerpen. In Schotland leidde het paalwerpen tot een tornooi, onderdeel van de Highlandgames en bekend tot in het Verre Westen het Midden-Oosten.
Niet onbelangrijk voor de sociale ontwikkeling van de mensen en de maatschappelijke positie die hij bekleedt is de danspaal. Vooral in trek bij schaars geklede vrouwen die zich graag te buiten gaan aan een combinatie van sensuele dans en atletiek. De danspaal vindt zijn oorsprong in het Chinese circus en bereikte onze contreien via de Canadese stripclubs. 

Tanja aan de paal  

De paal echter waar vandaag onze gedetailleerde aandacht naar uit gaat is van een geheel andere orde en nut. 

Door het toenemend aantal honden in de late middeleeuwen is er een probleem met de volkshygiëne. Ze plasten er in het wilde weg op los. Daarom besliste de toenmalige overheid dat er vaste plaatsen dienden te komen waar de honden hun gevoeg konden doen. Aangezien die lieve dieren het liefst tegen een boom plassen, maar indertijd in de stad weinig tot geen bomen stonden, werd beslist tot het op strategische plaatsen van nepbomen, zijnde houten palen. 

Bruno maakt een plas terwijl Boris toekijkt 

Het werd een groot succes. Met een nadeel, zijnde dat ze vaak gestolen werden. Ze waren namelijk draagbaar. Daarom besliste de daaropvolgende generatie van de overheid dat ze gepland moesten worden. Wat gebeurde. 

Het werd een groot succes. Met een nadeel, zijnde dat het baasje van de hond zijn krant niet kon lezen terwijl de hond zich ontlastte of zien met wie hij praatte die ook zijn hond uitliet. Toen kwam er iemand op de idee om op de palen een lichtpunt te zetten. Inspiratie had hij gehaald bij het verhaal van de Romeinse keizer Nero die de weg tussen zijn paleis en het Circus Maximus had laten verlichten door brandende gekruisigde volgelingen van de onruststoker Jesua van Nazareth. Zo gezegd zo gedaan. De eerste palen met een verlichting waren kaarslantaarnpalen. 

Het werd een groot succes. Met de verfijning van de olielampen kwamen er olielantaarnpalen. De palen bleven echter doelwit van dieven. Ze kapten ze zoals ze kerstbomen kapten. Vooral in de wintermaanden werden lantaarnpalen gekapt. Net die maanden dat de dagen kort zijn en de nachten lang en straatverlichting de burger een groter veiligheidsgevoel geeft. Daarom dat een verlicht iemand zonder huisdier besliste de straatlampen aan gevels te bevestigen. 

Zwitserse straatlantaarn 

Het werd een groot succes. Toch had de burger een zwak voor de klassieke lantaarnpaal en de vervuiling van de stad met de hondenontlasting nam weer toe. Om die reden ontstond het morrend volk. Het morrend volk met hond zowel als het morrend volk zonder hond. Ook het morrend volk zonder kat liet zich horen. Ze zaten o zo graag op de gevelstraatlampen. Hun genoegen kon je vooral ’s nachts horen. Soms waren er tientallen concerten tegelijk. Vanuit een ergernis inspireerde het Gioachino Rossini tot het componeren van zijn beroemde Kattenduet. Niet alleen de beroemde Italiaans componist ergerde het maar heel veel stadsbewoners. Daarom dat de volgende generatie van de overheid besliste tot het opnieuw invoeren van de klassieke lantaarnpalen. 

Het werd een groot succes. Met de ontdekking eind van de 18de eeuw van gas als verlichting werd het succes maar groter en nam de uitbreiding van het hondenpopulatie gevoelig toe.
Het succes nam gigantische afmetingen aan met de uitvinding van het elektrisch licht. Het Engelse Godalming was de eerste stad met een elektrische straatverlichting, tot grote vreugde van de straatmadeliefjes. De inhuldiging van een compleet uitgeruste stad met straatverlichting gebeurde in september 1881. Alle bekende eigenaars van honden werden uitgenodigd aanwezig te zijn met hun snuffelknuffel, aan de leiband. 

Een geselecteerd aantal honden werd afgericht om te plassen het moment van het aanfloepen van de straatlantarens. Dat liep goed fout. Ze hadden door de vele toespraken bij de inhuldiging hun geduld verloren en hun water gelost tegen de broeken en rokken van de aanwezige notabelen. Ondanks de half mislukte ceremonie kende de straatlantaarn een flinke uitbreiding en wel vrij snel.
In 1882 had de Duitse stad Neurenberg straatverlichting. Het probleem van de diefstal van de straatlantaarn van hout bleef echter bestaan. Soms gebeurde het dat hele wijken in het duister gehuld waren. De veiligheid van de mensen was op die plaatsen niet langer gegarandeerd. Daarom dat begin van de twintigste eeuw de houten straatlantarens werden vervangen door ijzeren. 

Parijse straatlantaarn in functie 

Het werd een groot succes. De eerste stad die dit op grote schaal liet uitvoeren was Amsterdam. De werken werden uitgevoerd door de in die stad verblijvende Belgische vluchtelingen van de Eerste Wereldoorlog als werkverschaffingsproject. De Belgische kunstenaar Rik Wouters was een van die aangelanden maar nam niet deel aan de werken. Hij was ziek. 

De mening van de honden voor een ijzeren dan wel een houten lantaarnpaal werd niet gevraagd of was onderwerp van een wetenschappelijk onderzoek. 

Honden speelden nochtans een zeer belangrijke rol in het ontstaan van de lantaarnpaal. 

Dat wordt al te vaak vergeten.

guido lauwaert
gent, 30 mei 2018 

[de bevolking aangeboden n.a.v. mijn verjaardag]