DE MENSHEID

Josse De Pauw &  Arnon Grunberg - Foto['s] Kurt Van der Elst

Bezeten zijn door het theater is menig acteur. Voor sommigen is het hun huis en thuis, een belangrijker gebied dan de plaats waar ze leven en slapen. Zo iemand is Josse De Pauw. Hij heeft gaandeweg van elke productie het buitengewest van zijn denken en doen gemaakt. Met de jaren fijner geslepen en afgewerkt. 

HET WERK VAN EEN TRIUMVIRAAT 

Met De Mensheid, naar De Mensheid Zij Geprezen van Arnon Grunberg – een essay uit 2001 als pleitrede ter rechtvaardiging van het menselijk bestaan als massa – heeft Josse De Pauw niet alleen een toneelvoorstelling gemaakt maar tevens een verklaring in beeld gebracht over zijn eigen method acting. 

Arnon Grunberg is hem daarin gevolgd, zo intens dat hij deelgenoot is geworden van de productie. De auteur werd acteur. Grunberg is trouwens de literaire wereld ingesprongen als acteur, al zag hij gauw in dat spelen niet meteen zijn ding was; schrijven daarentegen wel. Je zou kunnen stellen dat Grunberg – net zoals William Shakespeare – een schrijvende acteur is. Elke roman of essay van de veelgeprezen auteur is makkelijk om te zetten in een toneelstuk of te brengen als monoloog.
Grunberg heeft wel de wijsheid gehad – in het geval van De Mensheid Zij Geprezen, Lof der Zotheid 2001, zoals de volledige titel en ondertitel luidt – om de nieuwste productie van Josse De Pauw door iemand anders naar het toneel te laten hertalen. Dat werd Mark Schaevers, de journalist die momenteel aan een rustig tempo Hugo Claus aan het biograferen is. 

Het resultaat, de voorstelling De Mensheid, is hierdoor het werk van een triumviraat geworden. In die mate dat elk van de drie een aandeel heeft in het werk van de andere twee. Het is vooral te zien, te horen en te ruiken door de aantrekkende polen van de voorstelling. 

MAGNETISCH VELD 

De ene pool is een advocaat die de verdediging van de mens op zich neemt. Wat hem ook wordt verweten, hij is als individu niet verantwoordelijk voor de mensheid, in het bijzonder die van de Westerse beschaving, de beschaving die zich boven alle andere verheven voelt, en daarom maar al te vaak kop van jut is. De advocaat pleit in naam van alle mensen. Aangezien hij eigenlijk in de eerste plaats zichzelf verdedigt, wordt de apologie niet alleen een pro deo zaak maar ook een rechtvaardiging van zichzelf: hij kan niet anders, daar hij een marionet in handen is van – kies maar uit – God, het Opperste Denken, Jehova, de Bouwmeester van het Heelal, Jahweh. Hij geeft zijn verdedigingsrede een extra wapen mee door er een zekere humor in te steken. De relativering als derde macht. Iets wat Erasmus, en in zekere zin Thomas More ook heeft gedaan, de eerste met Lof der Zotheid [aha, vandaar de ondertitel] en de andere met Utopia. 

Al verdedigt hij zichzelf, hij blijft een advocaat, iemand die een beklaagde moet trachten vrij te spreken, zelfs al acht hij hem schuldig. En hier komt de andere pool piepen. De advocaat speelt advocaat van de duivel: hij stelt zijn eigen filosofische theorie in vraag, hij moet tenslotte in de eerste plaats zichzelf overtuigen, zelfs al is hij overtuigd dat hij schuldig is.
Die filosofische theorie is het grondplan van het tweede deel. Wat in het eerste deel gezegd is wordt in de voorstelling overgedaan, in een andere vormgeving en met een vette laag ironie overgoten. Simpelweg gezegd: de relativering wordt gerelativeerd. Het maakt dat het tweede deel van De mensheid geen moraal-filosofische voorstelling is geworden, maar een heerlijk spel van woord-wederwoord. 

Josse De Pauw speelt ontspannen, je ziet dat hij geniet van het eindwerk. Net als Arnon Grunberg. Het moet voor een auteur heerlijk zijn te voelen hoe sterk en doorleefd er met zijn werk is omgegaan. Mark Schaevers wist tijdens het wordingsproces de juiste aanzetten te leveren om het magnetisch veld te laten zinderen. 

DE VIERDE MACHT 

Op zich dus een geslaagde productie. Voor het triumviraat mocht er nog een schep genot bij. Niet als decoratie. De muziek maakt essentieel deel uit van dit miniatuur. Is de vierde macht. Hij plooit open in drie muziekstukken en twee muzikanten, een zanger en een pianist. Van Henry Purcell, de belangrijkste componist die Engeland ooit voorbracht, werd Sweeter than Roses geleend en Kris Defoort [piano] en Claron McFadden [zang] zorgen vanuit een improvisatie – voor elke voorstelling een variatie – voor de kers op de taart. 

ENVOY 

De mensheid is een absolute aanrader. Een steunpilaar voor al wie zich medeverantwoordelijk acht voor de toestand van de wereld. Hij wordt echter vrijgesproken, nee, niet door een gebrek maar door een overdaad aan bewijs. 

guido lauwaert
gent, 2017-06-07 

DE MENSHEID *****
Concept & regie Josse De Pauw
Tekst Arnon Grunberg
Bewerking Mark Schaevers
Spel Josse De Pauw & Arnon Grunberg
Muziek Claron McFadden & Kris Defoort
Productie LOD muziektheater & KVS
7 t/m 10 juni KVS Bol – andere speeldata:
www.lod.be & www.fransbrood.com