HET DAGELIJKSE OP DOEK

Vroni Agemans [nachtscène ?]   

Het ware leven is op straat te vinden. Dat staat vast. Schilder Vroni Agemans bevestigt het. Haar werk beeldt de cultuur van de stad en de staat van de natuur uit. 

Binnenskamers is het duf. De mens takelt er af, geestelijk en lichamelijk. Hij rot weg. Sommige kunstenaars proberen daar wat aan te doen. Ze tonen het ware leven volgens eigen inzicht, maar zo dat de kunstliefhebber er zijn eigen verhaal bij kan verzinnen. 

Tussen abstract en figuratief
Een schilder [v] die daar zeer bedreven in is, is Vroni Agemans. Begrijp me goed, de perfectie bereikt zij niet, omdat die enerzijds niet bestaat. Anderzijds streeft zij er evenwel naar, met in het achterhoofd de gedachte dat ‘haar’ perfectie niet is wat eraan toegevoegd maar wat ervan afgehaald kan worden. Het resultaat is expressie op canvas die nu eens naar abstract dan naar figuratief neigt. Soms krijg je een twijfelgeval. Het roept vragen op. Dat is de bijkomende wens van Vroni Agemans: het aanzetten van de mens tot nadenken. Vanuit het minimalistische. Het maximalisme namelijk laat geen verbeelding toe, enkel wetenschappelijke benadering. 

Aan wetenschap heeft Vroni Agemans geen boodschap. Toch niet voor haar schilderwerk. Wat er wel aanwezig is zijn emoties, confrontaties, ervaringen. In overvloed, doch niet op zulke wijze dat ze over de rand stromen. Haar impressies vragen om introspectie. Zij gaf de hare tijdens het creatieproces, het is vervolgens aan de kijker om de zijne bij de confrontatie te tonen. De dialoog is voor Agemans belangrijk. Een diepgaande dialoog, niet zozeer door te praten, maar door te kijken. Wat niet eens zo verwonderlijk is. Dialogeren kan met alle zintuigen, dus ook het oog. 

Olieverf als inkt
Enigszins enigmatisch – wat eigen is aan een vrouw met geest – bevestigt zij het voorgaande als volgt: ‘Ik schrijf niet met pen en penseel maar met olieverf. Als er iets moois ontstaat op mijn schilderdoek (vb landschap, mens), begin ik met destructie. Met grove borstel en paletmes doorbreek ik elke herkenbare vorm, meng ik vlakken en kleuren. Het mooie prentje of compositie vormt de onderlaag, weggeveegd - geschraapt en toch nog voelbaar en op mijn manier vorm gegeven.’ 

Tijdens een verkenningsbezoek, kort voor de vernissage, en staande voor een schilderij, zei Vroni Agemans dat er twee andere, meer geslaagde werken zitten onder wat ik te zien kreeg. Waarom ze die overschilderd heeft wilde ik niet vragen. Al mag een kunstwerk geslaagd zijn, daarom ben je nog niet tevreden. Ooit, jaren geleden, las ik in een interview dat Pablo Picasso een bepaald doek van eigen hand niet mooi vond, maar dat het wel moest blijven bestaan. Zoals hij de twee toneelstukken die hij schreef geen meesterwerken vond, maar wel dat ze een uitgave in boekvorm en zelfs een opvoering verdienden. De pijn van het bestaan moet evenzeer ter sprake kunnen komen als het geluk.  

Destructief wordt constructief
Vroni Agemans is een Kempenkind dat in een stad is gestrand. In Gent nog wel, de stad van mensen met een scherpe, bijtende geestigheid, zoals Gaston Durnez ze in zijn nieuwe boek Een mens is maar een wandelaar bij de portrettering van Théo Lefèvre, noemt.
Het scherpe, bijtende is onderhuids te vinden in al haar schilderijen. Niet enkel in de werken waarin de stad centraal staat, maar ook de natuur. Voor Vroni Agemans is de natuur, het landelijke leven, gekwetst, beschadigd, probeert die zich zichzelf telkens weer te herstellen, maar gaandeweg, als een drenkeling die naar adem schept, beseft dat de verdrinking onvermijdelijk is. 

Sommige natuurschilderijen zijn, grofweg gezegd, doodsprenten. Andere dan weer tonen de schoonheid van het verval, een derde soort getuigt van de macht van de natuur die sterker is dan kracht van de mensen. De kracht van iets goeds of kwaads te realiseren. Het opstandige van de natuur weet Vroni Agemans treffend te vatten. Wat destructief is om te zetten naar constructief. 

De braam en de korst 
Een slotwoord over de techniek van Vroni Agemans. In haar nieuwste werken, momenteel te zien bij de Gentse galerij HUISHUIS, blijft de olieverf met borstel en paletmes neergezet. Waardoor een ruwer, woester, weelderiger textuur bekomen wordt, in de vorm van een letterlijke verhevenheid. Haar verhevenheden zijn wel beschouwd geen ruige golven, zoals in het werk van Karel Appel, maar rimpels. Ze zijn de braam, de korst van de wonde. 

Vroni Agemans is de schilder van de ziekte, de kwetsuren, de ondergang van de stad en de natuur, maar evenzeer de opkomst ervan, want in elk verval huist een wederopstanding. Dat is nu eenmaal de wet en de magie van de schepping. 

Die wet en magie te tonen in al zijn gedaanten, daar is Vroni Agemans met haar nieuwe werken ten zeerste in geslaagd. Titels hoeven er niet bij, de werken spreken voor zich. Je staat er stil bij en houdt de adem in. 

guido lauwaert

VRONI AGEMANS – nieuwe schilderijen
Galerij HUISHUIS – Burgstraat 12 – 9000 Gent
van 21 september t/m 23 december 2018
www.galerijhuishuis.be 

Vroni Agemans [fotograaf Jan Van Damme]

LANG LEVE EN SCHRIJVE GASTON DURNEZ!

Gaston Durnez  [fotograaf Jef Boes] 

Wie Vlaanderen wil leren kennen moet Gaston Durnez lezen. Zijn nieuw boek Een mens is maar een wandelaar leest als een prentenboek van de Vlaamse heiligen van de 20^ste eeuw. 

Gaston Durnez wandelt met de Vlaamse heiligen de geschiedenis in. De eerste heilige in het boek is niet de recentste overledene, maar de heilige waarmee hij als jonge man naar de oorlog trok. De Tweede Wereldoorlog wel te verstaan, want al verschijnt het boek n.a.v. zijn 90^ste verjaardag, Durnez is te jong om de Eerste te hebben meegemaakt. In zekere zin is de eigen ordening een manier om de geschiedenis van een eeuw overzichtelijk te maken voor de modale lezer. 

Tussen twee poëten
Een tweede opmerkelijke zaak aan Een mens is maar een wandelaar, is dat de eerste en de laatste heilige een dichter is, Bert Decorte en Hubert van Herreweghen. Tussen die twee poëten lopen heel wat nette heren en dames rond, achtentwintig in totaal, maar ze halen lang niet het niveau van de eerste en de laatste. Het moet zijn dat poëzie het favoriete literair gerecht van Gaston Durnez is.
Hij heeft zich vaak gewaagd aan het plegen van menig absurd vers en nonsensgedicht, toch vermoed ik dat hij zichzelf geen dichter wil noemen en ook niet als poëet de geschiedenis wil ingaan. Er schuilt wat anders – iets zwevend tussen het jonge graan en de oude jenever – in Durnez’ liefde voor de poëzie en het feit dat hij zijn heiligenboek laat beginnen en eindigen met een dichter. Durnez heeft dankzij de poëzie proza leren schrijven, want het zingt als de Juwelenaria uit Faust van Charles Gounod. 

Heilige prinsen  
Al op jonge leeftijd maakte ik kennis met het proza van Gaston Durnez. Tijdens de kleinkunstrage van de jaren zestig schreef hij cursiefjes. Ik zie hem nog steeds humor strooien tussen twee zangers met heimatverlangen of weinig gepeperd protest.
Kort daarna las ik zijn gebundelde ‘stukjes’ in de Manteau pockets en andere uitgeverijen uit de stal met een geur van een Vlaams pension. De diepgaander boeken die hij indertijd schreef, hadden Vlaamse cultoro’s als Felix Timmermans en Maria Rosseels als onderwerp.  

Eigenlijk is dat altijd zo gebleven. Zijn nieuwe literaire kind is uitgegeven door het Davidsfonds en portretteert Vlaamse heiligen met een politieke, economische of culturele achtergrond; soms een mix ervan. Enkele van die Roomse prinsen hadden een Franstalige voedselbank. Toch stroomt er Vlaams bloed door hun hersenen. Dat is onder meer het geval met Raymond Jean de Kremer – met als bekendste pseudoniemen John Flanders en Jean Ray – en Théo Lefèvre, le mal-aimé. Een schrijver en een politicus, beiden van Gent. Ik leerde ze kennen op jonge leeftijd. Voor ze op het schild gehesen werden was ik verkocht. Het was hun botte maar gedreven denken dat me bij hen aanstond. Wat goed dat Gaston Durnez ze in zijn nieuwe papieren kast heeft opgepoetst. 

Twee alinea’s 

Alvorens dieper in te gaan op de pen van Gaston Durnez, een alinea uit het portret van beide prinsen. Ze zijn een apart hoofdstuk waard.
- Spoken op de ruwe heide – Het geheim van John Flanders
Malpertuis? 

“Je denkt aan de burcht van de sluwe Reinaert de Vos, maar bij Jean Ray is het de naam van een geheimzinnig huis in een negentiende-eeuwse Vlaamse stad, waar donkere machten en krachten werkzaam zijn. De naam vloeit ‘als met modderige, giftige inkt’ uit de ‘huiverende pen’ van de verteller, bij wie het angstzweet uitbreekt.” 

– Die kerel die door Jespers is gebeeldhouwd! – Théo Lefèvre, le mal-aimé

“’Lefèvre, toi, tu vas mal tourner!’ Het gaat slecht met je aflopen, zei Paul-Henri Spaak tegen de christendemocratische politicus met wie hij zopas een regering had gevormd. Slecht, waarom? ‘Als je ’t in ons land wil volhouden, mag je drie dingen niet hebben: esprit, humor en nieuwe gedachten!’ Welnu, Théo Lefèvre had ze alle drie in hoge mate. 

Hij bezat de scherpe, bijtende geestigheid van de Gentenaars en hij trachtte zijn conservatieve Belgische landgenoten zijn idee van ‘travaillisme’ te verkopen. Spaak heeft dan ook gelijk gekregen.“ 

De inktpot van Durnez 

Gaston Durnez is, de pen in de hand, een Engelse Vlaming. Zijn schrijfstijl lijkt op het taaleigen van Godfried Bomans [die zijn idioom geleend heeft van P.G. Wodehouse], en onderhuids schuilend G.K. Chesterton. Over de Engelse letterkundige en journalist schreef hij een geestig boek, De lach van Chesterton. Dit boek mag beschouwd worden als een aanwijzing in welke inktpot de pen van Durnez gedoopt is.
Naast een droge humor valt een relativering op. Het lijkt wel of Durnez voortdurend verbaasd is over wat hij geschreven heeft. Samen met een zekere afstandelijkheid, krijg je een grappige taal, een originele pen. Inderdaad, Chesterton zit in het tabernakel van het literaire brein van Durnez, maar dat weerlegt mijn bewering niet. Ook Shakespeare had zijn inspirators. Toch kan niet ontkend worden dat hij een eigen stijl had. Hetzelfde geldt voor Gaston Durnez. 

De taal van Durnez
Het journalistieke proza van Durnez glijdt over het blad als een Deux Chevaux over een Bison Futé. Lap, krijgen we er na Noord-Brabant en Engeland ook nog Frankrijk bij. Jazeker. In de taal van de Vlaming zit meer Gueuze en Kriek, terwijl een droge kurklucht in die van de Hollander zit. Het maakt zijn taal veel sappiger en gelukkig is die op een verheven wijze bewaard door mensen als Durnez.
De taal van Gaston Durnez is van het zuiverste Vlaams-Brabants dat er bestaat. Laat ons hopen dat het niet verloren gaat. Is dat zo, dan verliest de Vlaming een niet onbelangrijk element van zijn karakter. Om ons daarvoor te behoeden is het lezen van de boeken van Durnez een plicht. Zou Een mens is maar een wandelaar op de verplichte leeslijst moeten staan van het vak Nederlands in het middelbaar onderwijs. 

De geschiedenisles van Durnez
Het levert niet enkel een betere taalkennis op, maar is bovendien een geschiedenisboek. Wie zijn stamvaders niet kent, heeft geen persoonlijkheid. En persoonlijkheid en karakter gemixt, is toch de cocktail van wat Blaise Pascal, de lievelingsauteur van Théo Lefèvre, bedoelde met zijn uitspraak Le style c’est l’homme.
Gaston Durnez als mens en auteur is daar een schoolvoorbeeld van. Als er ooit een boek geschreven wordt over invloedrijke Vlaamse literaire journalisten, dan zal Gaston Durnez daar ongetwijfeld in voorkomen.
Lang zal hij leve en schrijve!
En nu, naar de boekhandel, mocht u dat nog niet gedaan hebben. 

guido lauwaert 

Een mens is maar een wandelaar – *****  

Auteur: Gaston Durnez
Uitgeverij Davidsfonds – 432 blz.
ISBN 978 905 908 947 1 - € 29.99

SCHRIJVEN ALS THERAPIE

Schrijven is schrappen, zei Willem Elsschot, maar schrijven kan tevens heilzaam werken, voor de alzheimerpatiënt. 

Vorige week las ik het artikel ‘Frankrijk stopt met het terugbetalen van pillen tegen alzheimer omdat ze niet of te weinig werkzaam zijn’ [DS maandag 3 september 2018]. De kop bij de foto is een citaat uit een standpunt van Thierry Christiaens, professor klinische farmacologie [UGent]: ‘Nut pillen tegen alzheimer zeer twijfelachtig.’ 

Vervelende akkefietjes
Als aanstormend ouderling heb ik heel wat vrienden met een verzwakking van hun kortetermijngeheugen. Om het euvel af te wenden nemen ze pillen, maar inderdaad, het helpt weinig tot niets. Ze klagen dat ze verplicht zijn van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat met de sleutel van hun huis om de nek te lopen en om de vijf voet zijn ze hun mobiel toestel vergeten. Dat soort vervelende akkefietjes leidt vaak tot huiselijk gekibbel. Tevens tot stoornissen in de vriendenkring. Afspraken worden slecht nageleefd, wegens een zoektocht naar de portefeuille of de plaats van afspraak. 

Verregaande hallucinaties 

Persoonlijk heb ik er haast geen last van, alhoewel, al is de reden van mijn geheugenverzwakking vermoedelijk te wijten aan een narcosemiddel. Ik kreeg het toegediend bij de diverse hartoperaties en een zeer grote hoeveelheid bij mijn tweede harttransplantatie. De operatie op zich, zonder het voor- of naspel, duurde 11 uur. Het leidde tot verregaande hallucinaties maar tastte ook mijn geheugen aan. Het onthouden van namen van vrienden was het minste. Veel erger was dat een verleden zo goed als geheel was weggeveegd. Met het verminderen tot verdwijnen van de hallucinaties kwamen de herinneringen weer boven, echter gehavend. 

Vergilius, Horatius en Etienne Vermeersch
Ook mijn goede vriend, professor emeritus Etienne Vermeersch maakte hierover zijn beklag in een persoonlijk gesprek, voor de duidelijkheid, niet om de dokters de schuld van de waardevermindering van zijn geheugen te geven. ‘Voor de narcose,’ zei hij, ‘kon ik heelder gedichten van Vergilius, Horatius of Shakespeare foutloos voordragen, met de juiste klemtonen en het perfecte ritme, sinds mijn hartoperaties enkel een vers!’ 

Hemelse vreugde
Medicatie tegen opkomend geheugenverlies en al wat men onder alzheimer verstaat wens ik niet te nemen. De stap wordt stroever, het denken ook, met het ouder worden. Maar ik wil er persoonlijk wel wat aan doen. Wil het toeval dat ik er wat op heb gevonden. En het helpt zeer goed, tot mijn hemelse vreugde. Het is een heel eenvoudig middel en kost zo goed als niets. Je moet er enkel de tijd voor nemen. Met het schrijven van je eigen belevenissen, van de oudste tot de jongste. De opmerking dat het geheugenverlies de herinneringen zwaar hebben aangetast is geen reden om niet te schrijven, integendeel. Schrijven werkt therapeutisch, is zelfbehandeling. 

Activering geheugen
Ik spreek uit eigen ervaring, zoals eerder gezegd. Vorig jaar werd ik benaderd door de uitgeefster van HOUTEKIET met de vraag mijn memoires te schrijven. Aanvankelijk had ik er geen zin in. Heb het een paar maal geprobeerd, op aansturen van vrienden als Leen van Dijck, Karel De Boeck en Dorian van der Brempt, maar het pover resultaat wilde ik de boekenliefhebber besparen. Door het concrete aanbod van de uitgeefster ben ik er serieus voor gaan zitten, en kijk, in november verschijnt Alvorens alles vervaagt.
Dat is goed nieuws, maar beter nieuws is – en daar mogen de wetenschappers ter zake wat meer aandacht aan besteden – dat door het schrijven het geheugen in die mate geactiveerd werd dat niet enkel verloren gebeurtenissen weergevonden worden, maar bovendien de details ervan. Extra cadeau is dat wat verloren was niet opnieuw verdwijnt, maar blijft. Het maakt dat de communicatie met vrienden verbeterd werd en het eigen leven een verse meerwaarde kreeg.
De proeflezers, tevens nauwe vrienden, waren bijzonder verbaasd dat ik in Alvorens alles vervaagt gebeurtenissen zo nauwgezet weergaf. Gebeurtenissen die ze zelf hadden meegemaakt of getuige van waren geweest, maar deels waren vergeten. 

Schrijven als therapie 

Het zal niet voor iedereen gelden, maar als het mij hielp, zal het ook anderen helpen, want ik ben een mens onder de mensen. Dus waarom als behandeling niet de ‘slachtoffers’ van alzheimer papier en pen, of een tablet in de handen gestopt met het dringend, op een haar na dwingend verzoek het eigen leven te schrijven. Daarom niet om openbaar gemaakt te worden, maar simpelweg als therapie. Daarenboven zal het de verwanten helpen in het verwerken en het reageren op wat als last ervaren wordt bij een alzheimerverwant. Gebeurt de voorgestelde therapie al in een vroeg stadium is het schrijven ook voor de verwanten een hulpmiddel, een medicijn. 

Tot slot: schrijven als therapie is zo goed als kosteloos. Al zullen er dokters en wetenschappers zijn die dat zullen betwisten. Maar dat zijn alchemisten die mordicus de nieuwe Paracelsus willen worden en goed bevriend zijn met de farmaceutische industrie. 

Guido Lauwaert 

ALVORENS ALLES VERVAAGT - Memoires 

Uitgeverij HOUTEKIET 
[verschijnt begin november 2018]